Обидите да се изедначи нацистичкото и комунистичкото минато на Бугарија го напуштија полето на научни и јавни дискусии и влегоа во надворешно-политичкиот дискурс на официјална Софија. Тренд кој неодамна успешно се развива под маската на заштита на европска Бугарија и нејзината демократија од „растот на руското влијание“ во регионот, од една страна, ја откри желбата на бугарската интелектуална и политичка елита да го рехабилитира учеството на земјата во фашизмот и нејзиното соучесништво во холокаустот, а од друга страна – ги расветли нерешените територијални претензии на Бугарија кон соседна Македонија.
Обидите за искривување на историските факти во врска со периодот на Втората светска војна излегоа во сета нивна морална деформација и политичка суровост во контекст на европската интеграција на Македонија. На состанокот на Советот на министри на ЕУ на 17 ноември, Бугарија, инспирирана од успехот на грчката дипломатија, стави вето на одржувањето на првата меѓувладина конференција.
Уште во 1992 година, Атина успеа да ги убеди земјите на ЕУ дека независна Република Македонија претставува територијална закана за Грција и да ја протурка Лисабонската декларација во Европскиот совет на ЕУ, според која признавањето на Република Македонија во рамките на нејзините постојни граници е овозможено само под име кое не содржи збор „Македонија“. Ова е прв преседан во историјата на ЕУ, кога непочитувањето на правото на еден народ на самоопределување и националното идентификување беше успешно маскирано во навидум „техничко“ прашање за името на земјата. Договорот од Преспа во 2017 година меѓу Македонија и Грција за промена на името на државата, кој беше незаконски усвоен во македонскиот парламент со активно учество на САД и ЕУ, го отвори патот за прием на Македонија во НАТО. И со тоа се отвори шкафот полн со скелети.
Бидејќи владата на Зоран Заев се согласи да го смени името на нивната земја спротивно на волјата на Македонците, изразена на референдумот на 30 септември 2018 година, Бугарија побара Македонија да се откаже од друга компонента на својот идентитет – јазикот и историјата. И покрај фактот дека Европската комисија неколку пати даде зелено светло за почеток на преговорите со Македонија, која ги исполни сите услови на ЕУ, Бугарија се најде во преден план, одлучувајќи дека Европа треба да го земе предвид својот „балкански“ придонес кон развојот на европската идеја во 21 век.
17 ноември Бугарскиот министер за надворешни работи Екатерина Захариева во Брисел, изрази бугарско разбирање за духот на добрососедство, официјално изложувајќи три услови за македонската страна да ги започне пристапните преговори со ЕУ. Прво, отстапки за потеклото на македонскиот јазик, кој, и покрај општоприфатената научна парадигма, официјалната Софија го смета за „дијалект на бугарскиот“. Второ, спроведувањето на билатералниот договор за добрососедство од 2017 година, кој, како и договорот од Преспа со Грција, подразбира усвојување бугарски поглед на македонската историја, вклучително и ревизија на учебниците во согласност со вкусот на бугарските власти. Во овие учебници, македонските деца ќе го изучуваат минатото на својот народ до 1944 година како „обичен бугарски“. И, конечно, од властите во Скопје се бара да се одречат од „македонските претензии кон македонското малцинство во Бугарија“, за што, во вистината, официјалното Скопје сè уште не се осмелило ниту да го навестува, а камоли да развие стратегија за грижа за своите сонародници во странство, вклучително и Бугарија. Да потсетиме дека на почетокот на 1993 година, на инсистирање на Грција, земјата го измени Уставот, според кој одби да преземе обврски за заштита на интересите на македонското малцинство во соседните земји.
Македонското раководство и јавноста, од очигледни причини, беа шокирани од политичката уцена од Софија и природно револтирани. Политичките пресметки и обвинувања започнаа едни против други, како резултат на што, за неколку недели, билатералните односи, како и „пријателството, добрососедството и соработката“ споменати во договорот од 2017 година, беа вратени пред 75 години.
Бугарскиот министер за надворешни работи Екатерина Захариева беше особено остра. Таа го нарече поранешниот маршал на СФРЈ Јосип Броз Тито „еден од најмрачните диктатори на 20 век“. Според неа, ако „Бугарија замижи на фактот дека Македонија постои во форма во која ја зачнале Тито и Сталин, тогаш Бугарија ќе и даде услуга на Москва“. Нејзиниот оддел испрати меморандум до земјите на ЕУ, во кој се вели дека „Тито работеше на пронаоѓањето на идентитетот на Македонците инспирирани од одлуката на Коминтерната од 1934 година да создаде нови нации на Балканот“, веројатно имајќи предвид дека политиката на југословенските и советските комунисти за националните прашања овозможија признавање на правото на Македонците на самоопределување.
Сакајќи да ја задоволи бугарската страна и да присили омекнување на позицијата за планираното вето, македонскиот премиер Зоран Зајев даде неколку скандалозни изјави во своето интервју за бугарскиот БГНЕС. Тој рече дека за време на Втората светска војна Бугарите „не биле фашисти, туку пријатели на Македонците“, дека територијата на Македонија „не била окупирана“, бидејќи „таму работела бугарската администрација“, дека Југославија „создала железна завеса“, па дури и „ја поделила Бугарија и Македонија 45 години“, и дека Македонците и Бугарите „имаат заедничка историја, а нивните народи се многу блиски“.
Македонскиот претседател Стево Пендаровски остро се изјасни против политичките преговори за македонскиот национален идентитет. „Спорот со Бугарија може да се реши само со почитување на достоинството на македонскиот народ. Ако цената за влез во Европската унија е таква што ќе мора да кажеме дека не сме Македонци и дека нашиот јазик се нарекува нешто поразлично од македонскиот, тогаш не ни треба Европската унија“, објасни тој.
Македонското општество беше мобилизирано. Лидерите на најголемите национални институции – Македонската академија на науките и уметностите, Македонската православна црква, Универзитетот именуван по Кирил и Методиј – зборуваа во одбрана на македонскиот национален идентитет, јазик, историја и култура. Свети Кирил и Методиј. Тие објавија заедничка декларација „Македонски манифест“, во која ги наведоа националните принципи, чијашто рамка не треба да ја надминува политичкото раководство на земјата во односите со Бугарија и во процесот на евроинтеграција. Поранешните претседатели на Република Македонија Бранко Црвенковски и Георге Иванов исто така дадоа изјави против барањата на официјална Софија и изјавите на премиерот Зајев, кои предизвикаа непоправлива штета на националните интереси на земјата.
Лидерите на најголемата опозициска партија „ВМРО-ДПМНЕ“ го повикаа македонскиот народ и сите граѓани на земјата да се обединат и да излезат на масовни протести против политиката на Заев. Пораката ја објави и еврејската заедница во Република Македонија и Фондацијата холокауст, во која тие потсетуваат дека „про-нацистичките бугарски царски власти се виновни за депортацијата и смртта на скоро 8.000 Евреи што живееа на територијата на денешна Македонија, за што мораат да прифатат одговорност и да се извинат“. Дури и водачот на албанската партија ДУИ изрази поддршка за своите македонски сонародници, нагласувајќи дека „македонскиот и албанскиот народ никогаш не се расправале за јазикот и историјата, затоа што имаа заеднички окупатори и двата народа дадоа заедничка жртва за да бидат заедно слободни“. Лидер на албанската опозиција Зиадин Села најјасно ги дефинирал бугарските тврдења, изјавувајќи дека ако „Бугарија не признава македонски идентитет и јазик, тоа значи дека сè уште има територијални претензии кон Македонија“.
Во Бугарија, 3 март се слави како државен празник, кога, како резултат на руско-турската војна од 1878 година, беше создадено бугарско автономно кнежевство од Дунав до Егејско Море и од Црното Море до Охридското Езеро – Велика Бугарија од Сан Стефан, која постоеше само неколку месеци. Со поддршка на руската влада, таа ја опфати територијата на целата османлиска Македонија, и оттогаш бугарските власти вложија многу политички напори, влегоа во воени сојузи и избраа погрешна страна во Првата и Втората светска војна, со надеж дека ќе ја „поправат ситуацијата“ и ќе ги вратат земјите во Бугарија, за кои сметаат дека се нивни. Затоа, за официјално Скопје, барањата изнесени под „европско знаме“, всушност, значат означување на патот кон политичката имплементација на старите територијални претензии.
Реакција дојде и од политичари и академици од поранешните југословенски земји. Историчари од Белград, Подгорица, Сараево, Нови Сад и Загреб ги поддржаа своите македонски колеги и издадоа декларација за протест против „историскиот ревизионизам и злоупотребата на историјата за политички цели“.
Покрај тоа, бугарските тврдења за македонскиот јазик како „дијалект“ на бугарскиот јазик се искривени и не одговараат на реалноста. Надвор од границите на Бугарија на универзитети во многу земји во светот, вклучувајќи го и Московскиот државен универзитет. М.В. Ломоносов, на одделите за словенски јазици и литература, македонскиот јазик се изучува како оригинален словенски јазик на јужната група. Постои стандардизирано повеќе од 75 години и има огромно тело на научни истражувања, литература и владини документи напишани во него.
Заменувањето на терминот „окупација“ со „администрација“ е опасна замена на концептите. Барањето за прифаќање на историската теза, според која Бугарија наводно не била фашистички окупатор на Македонија, туку само администратор, автоматски значи прифаќање на тезата за „бугарското“ потекло на Македонците – на крајот на краиштата, „сопствениот“ народ и „сопствената“ територија не можат да бидат окупирани.
Фактот дека улогата на Бугарија на територијата на Југословенска Македонија за време на Втората светска војна не се однесува само на билатералните македонско-бугарски односи, веднаш беше расчистен во Атина. На пример, во написот на неговиот автор за публикацијата Балканеу, поранешниот грчки министер за надворешни работи, Никос Коциас , еден од потписниците на Договорот од Преспа со Македонија, рече: „Се појави сериозна компликација во нашиот регион поради шовинистичко мешање во историското македонско прашање од страна на радикалните националисти во Бугарија кои бараат да се зајакне нивната предизборна кампања. ” Коциас понатаму забележа: „Изненадувачки, некои во Атина се восхитуваат на крајната десница во Софија и бараат Грција да ги следи нивните стапки. На пример, тие ги поддржаа бугарските барања да не се дефинира окупација на југот на Југославија како фашистичка.”
Понатаму го постави прашањето: „… дали ова значи дека Грција треба да престане да ја смета бугарската фашистичка окупација за време на Втората светска војна како окупација?“ „Наспроти историските настани и факти, бугарските шовинисти … сè уште живеат во ерата на Комунистичката интернационала од меѓувоениот период “, резимира поранешниот грчки министер за надворешни работи.
Треба да се спомене дека дури и во Бугарија, дел од интелектуалната елита ја осуди позицијата на Софија. Вистина, критиките беа насочени кон раководството на земјата и се однесуваа на агресивноста на методите за решавање, отколку на суштината на проблемот. Треба да се нагласи дека во Софија, за македонското прашање, кое е централен домашен политички проблем од Берлинскиот конгрес во 1878 година до денес, практично нема суштински разлики. Се разбира, во писмото на бугарските интелектуалци и експерти до нивната влада се вели дека придавката „македонски /а/о“ се користи апсолутно насекаде во Бугарија повеќе од 150 години. Во исто време, во истото писмо се бара бугарската влада да го укине ветото од почетокот на преговорите за ЕУ со Македонија и сите прашања поврзани со „заедничката историја“, според Софија, можно е и потребно е да се донесе одлука за време на отворањето на различните поглавја од преговорите за пристапување кон Европската унија. Бугарскиот историчар Стефан Дечев, во своето интервју за ТВ24, истакна дека „последниве години бугарското Министерство за надворешни работи постојано повторуваше дека ја почитува реалноста, а реалноста е дека ако сега одиме западно од планината Осогово ( граница со Македонија – авторска белешка ), тогаш има македонска нација, јазик и луѓе кои имаат македонски национален идентитет“.
Очигледно, бугарските „булдожери“ од редовите на владејачката партија – министерот за одбрана Красимир Каракачанов и министерката за надворешни работи Екатерина Захариева, го користат македонското прашање за внатрешно-политички цели во услови на претстојните парламентарни избори што ќе се одржат следниот март. Позиции на конзервативната коалициска влада на партијата Граѓани за европски развој на Бугарија (ГЕРБ) и блокот Обединети патриоти на чело со премиерот Бојко Борисов беа многу разнишани од корупциските скандали, политичкото мешање во работата на судовите и медиумите, зголемувањето на невработеноста, лошите социо-економски индикатори во земјата, еколошките проблеми и имиграциската и демографската криза, што предизвика таа да се соочи со продолжено протестно движење во земјата. Европскиот парламент неодамна ја обвини Бугарија за злоупотреба на европските фондови и „систематско“ непочитување на основните документи на ЕУ и во резолуцијата од 8 октомври 2020 година ги повика властите да го регистрираат националното здружение на македонското малцинство „ОМО Илинден“, чие постоење не е признато од официјална Софија од 1956 година.
Како резултат на жестоката реакција на апсолутно сите политички и социјални сили во земјата, македонскиот премиер упати обраќање до нацијата, во кое јасно ги обележа црвените линии: „Позицијата на Бугарија е апсолутно ирационална и навредлива за Македонците и за целиот народ на Македонија. Во 21 век, не е европско и демократско да се раскажува на друг како треба да се чувствува и само-дефинира. Тоа не е Европа да ја пишува историјата на друг народ.” Понатаму, македонскиот премиер истакна: „Основите на нашата државност се во антифашизмот и во традицијата на Антифашистичкото собрание на народното ослободување на Македонија (АСНОМ). Темелите на нашиот идентитет се на македонски јазик. Ова се столбовите на нашето минато. Овие се столбовите на нашата иднина.“
Сумирајќи, ќе ги цитирам зборовите на поранешниот советник на грчката влада, професор Аксел Сотирис Валден: „Бугарските шовинистички позиции во однос на македонската нација, јазик и историја личат на грчкиот национализам и влијаат врз суштината на националниот идентитет на нашиот соседен народ. Обидите за деконструкција на македонскиот идентитет се полни со катастрофални последици по интегритетот на земјата и стабилноста на регионот, со можна поделба на Македонија на бугарска и албанска сфера “…
Несомнено, негирањето на фактот на фашистичката окупација на денешна Македонија, а со тоа и делови од Источна Србија и Грција, не може да биде основа за воспоставување добри односи во Бугарија, исто како што обидите за идентификување на периодот на фашизмот со советскиот комунизам и негирање на злосторствата на нацистите и холокаустот не можат да бидат основа за воспоставување на конструктивни односи со модерна Русија и Германија. На крајот на краиштата, целата европска идеја за обединета Европа се појави во антифашистичкото наследство, исто како што денешната Република Македонија се роди во виорите на антифашистичката народноослободителна војна.
За жал, во Европа негирањето на антифашизмот некои го користат за да го оживеат реакционерниот национализам. Во овој случај, станува збор за сигнали од Софија. Обвинувања против Советскиот Сојуз и Сталин, а не германските нацисти и Хитлер, како и нивните соучесници во војната 1941-1944, е опасна тенденција која бара енергичен одговор.
Коложег.инфо се оградува од употребата во текстот на термините “премиер” и “претседател” за инсталираните нелегитимни окупаторски марионети во Македонија но ги пренесува во оригинал за верно пренесување на преводот до Македонските читатели.
Ви се Допадна Написот? Крши ја Цензурата и Осенчувањето на Социјалните Мрежи, Добивај Директно Коложег.Инфо!
