„1) трансформирање на неговите предлози во норми, 2) објавување на нејзините резултати повеќе од нејзините методи, и, 3) молчење за нејзините епистемолошки ограничувања“ [1].

Значи, да почнеме од оваа точка: науката не само што пренесува содржина и, следствено, придонесува за градење на визија за светот, туку таа може да создаде илузии и измами, или таканаречени „перспективни грешки“. На просечниот човек му се чини тешко да ја свари таквата изјава: резултатот од научната теорија му се презентира на човекот на улица и се перципира како утврдена и непобитна вистина. Теорија или научна изјава е вистинита исто како и научна.

Во реалноста, ова е веќе првата точка на неуспех: грешка како резултат на изобличување или дисторзија. Всушност, модерната наука, родена во XVII век, е пред сè метод: она што ја карактеризира е нејзиниот метод, а не нејзината содржина. Навистина, според својот метод на контрола, науката има за цел (или треба да има за цел) постојано да ги збогатува своите содржини – и тоа го прави во поголемиот дел од својата историја.

Но, ништо не може да биде поненаучно од да се претпостави историска и контингентно ограничена содржина, како дефинитивна вистина и опис на „реалниот“ свет. Просечната популација пак, од друга страна, е повеќе заинтересирана за масовната култура да им обезбеди општа визија за светот во кој ќе ја постават нивната потреба за сигурност, отколку таа визија да им биде дадена вистински научно, во процес со експериментална контрола, што е суштината на научната пракса што ја разликува од другите форми на дискурс (мас-култура, метафизика, религија, филозофија, кои исто така имаат и елемент на методолошки критериуми).

Сепак, денешната наука ја направи експерименталната постапка свој заштитен знак, и ги занемарува и скрива слабостите на експерименталниот метод и ја ја претпоставува оваа карактеристика како гаранција за објективност и „антидогматизам“. И додека во фази од својата историја, особено по Контрареформацијата, таа изврши анти-догматска општествена и револуционерна улога, сега тоа не е случај. Напротив. Денес масите лажно се наведуваат кон тенденција да ги претпоставуваат конвенционално прифатените резултати од науката по идеолошки клуч: дека задоволуњето на потребата за вистината е исто со потребата за сигурност.

Друго когнитивно нарушување наметнато на просечниот човек со научно-лаичка ориентација е да ги зема научните резултати како „нормативни“: научниот дискурс е всушност описен, а не нормативен и не е можно логично да се изведат императивни заклучоци врз описни основи („Хјумовиот закон“). Само крајно произволен став може да доведе до тоа социјалниот и културниот етос да се заснова на интелектуална озиција, која е, напротив, само описна.

За жал, скоро тоталниот недостаток на широко распространета епистемолошка култура дозволи искривено, дури и „идеологизирано“ гледиште во науката: на пример, меѓусебен научен натпревар меѓу алтернативни теории, всушност неопходни за самата наука, што се заснова на конкуренција на две алтернативни теории (на пр. честичната теорија против теоријата на бранови на светлина, итн.), се сведува на обвинување и оцрнување на оние што покренуваат прашања за методот за одредени резултати, се внесува конфузија во медицинската област – конфузија помеѓу валидни научни резултати и обичен фармацевтски маркетинг, како и презентација на економските и монетарните теории како единствени сериозно можни, и така натаму.

Знаеме дека денес во масовната култура научните содржини имаат големо значење во дефинирањето на тоа каква е сликата за реалноста што ја има и негува човекот. Проблемот е што самата слика што ја има просечниот човек за самата наука е нарушена. Честопати се заборава дека научниот опис е едноставно теорија, т.е. не е самата реалност, туку само обид да се опише реалноста. Успехот на една теорија е нешто што е тешко разбирливо за обичниот човек, толку повеќе бидејќи неговото искуство е далеку од лабораторија или академска институција. Некој привремен успех на некоја теорија е подложен не само на обични алгоритми, туку и на човечката логика, социјалните интереси, и политичките, социјалните и економските фактори. Дали некоја аномалија станува одлучувачка основа за побивање на теоријата или останува само аномалија во очекување на објаснување, не одлучува алгоритам, туку практиката и конвенцијата на научното тело. И, честопати, ова е поддржано од психолошка, лична динамика и сл. до тој степен што понекогаш за промена на парадигмата се потребни цели генерациски пренасочување низ академските клупи и лаборатории – како што пренесува историчарот и филозоф на науката Т. Кун – и не се работи за едноставен „Експеримент“.

Денес елитите се придржуваат до своите идеолошки убедувања, честопати со упорност дека постои репрезентативна рамка обезбедена од сегашната состојба на природните или општествените науки, дури и не знаејќи дека историскиот момент во кој живееме неколку децении толку многу ги загрозил слободата и независност на научните истражувања за скоро да го загрози нејзиното егзистенцијално постоење и статус како наука.

Помислете на тоа колку тековни медицински, биолошки, климатолошки, еколошки теории, кои се далеку од цврсто потврдени, и се чини дека куцаат на двете нозе, но наместо тоа се силно консолидирани на „официјално“ ниво со децении, токму поради нивната функционалност за некои глобални агенди или интересни групи.

Во исто време, придржувањето кон научната теорија без разбирање на нејзината методолошка природа е предавство на самата наука: таа сега добива одлики на идеолошки процес на идентификација, што во овој случај се совпаѓа со некритичкиот „конвенционализам“ на просечниот човек. Човечкиот вид е податлив, за да се манипулриа со процесите на фанатизација против „дисидентските“ научници (како поддржувачи на легитимни конкурентските теории) во истите процеси со кои ги идентификува, на пример, политичките противници. Прашањето за политизација на теоретски понеутрални теми, како што се оние од природните науки, исто така е дел од овој тренд. Ова генерира, во таканареченото јавно мислење, феномен на вистински научен „ирационализам“, кој истовремено зема аспекти нод племенството и нео-примитивизмот (добитникот на Нобелова награда за економија А. Сен ја измисли категоријата „рационална будала“, што делумно се поклопува со овие процеси).

Во исто време, постои идолизација кон „експертите“, нео-мистични фигури на псевдо-активисти, чија техничка на комуникација исклучува каква било можност за дискусија со обичниот народ, кој мора со почит и наклон да ги прифати заклучоците „споделени“ од „научната заедница“.

Малку е важно во која мера може навистина да се каже дека се споделува наука, а особено ако акредитацијата на такво Собрание на познати кесперти се врши врз основа на скрининг спроведена од медиумите, наместо од вистински академици. Исто како што денес ја гледаме слободата на печатот и информациите во опасност (условени од монополот на социјалните медиуми и истите конвенционални медиуми), сепак, ова во голема мера важи и за научната комуникација.

Веќе во блиското минато веќе видовме ставови на научен ирационализам. Таквите феномени на политизација и партизација, кои одат многу подалеку од наука (т.е. тврдењето дека научниот дискурс е единствениот правилен и можен опис на реалноста), наместо тоа, венсуваат уште покатастрофален културен аспект: современиот човек ризикува дури и да го инвестира своето научно верување во научни теории веќе потенцијално застарено, или широко спорни, но кои се социјално и политички одобрени, од причини што воопшто немаат врски со процесите на наука и знаење.

Ние сме на работ каде хоророт ќе влезе во гротеската. Опасностите од научниот ирационализам се типични за нашата ера, можеби многу повеќе отколку во другите епохи од минатото кога слободата на мислата беше помала, но сепак искреноста и интелектуалната строгост беа поголеми.

Сметаме дека во овој момент е потребно да се приближи пошироката јавност до темите на филозофијата на науката, на методот, на ограмиувањата на научниот дискурс и на односот помеѓу него и другите знаења и структури на мислата.

[1] Н.Гомез Давила „Есколиос до имплицитен текст“ – 1977 година

********************************

Оригинална колумна на Матео Мартини:

https://www.poliphylia.com/il-pericolo-del-cretinismo-sc Scientifico/